De Frankelandsekerk

De Frankelandsekerk in Schiedam -- door Roger Pluijm

In 1969 werd één der markantste gebouwen van Schiedam gesloopt, dat nu als erfgoed van onschatbare waarde zou worden beschouwd. Een van de grote fouten uit de Schiedamse geschiedenis.

De Frankelandsekerk . . . een exemplarisch voorbeeld van vroege neogotiek: zo was er geen tweede! Hoog verheven boven de huizen, domineerde hij het stadsbeeld reeds van verre. Het silhouet van de rijzige, majesteitelijke bouw, liggende op de as van de Oranjestraat, aan de Nieuwe Haven, is onvergetelijk; vooral in de zomer, als de ochtendzon het grootse torenfront verlichtte. Met z'n triomfantelijke toren met achtkantige lantaarn, welke zich 65 meter in het luchtruim verhief, maakte hij een onuitwisbare indruk.

Historie

In het midden der 19e eeuw werd de Sint Jan de Doperkerk aan de Lange Haven alras te klein voor het toenemende katholieke deel der Schiedamse bevolking. In 1853, het jaar van het herstel van de Bisschoppelijke Hiërarchie, werd er een tweede statie opgericht in Schiedam, onder de herderlijke leiding van Pastoor van Leeuwen.

Zes jaar lang kerkten de Schiedamse Katholieken in het gebouw van de Openbare Vleeshal aan de Boterstraat. Nog tot 1857 zou het duren, totdat alle plannen gereed waren om de bouw van de definitieve kerk van start te kunnen laten gaan, en wel in het westelijk uitbreidingsgebied der stad.

Verwachtingsvol waren de bouwbeschrijvingen, waarin tot in details was vastgelegd, hoe de talrijke bouw- en ambachtslieden alle werken moesten volbrengen, teneinde een kerkgebouw op te trekken, waarvan de voorstellingen alle verwachtingen te boven zouden gaan. In niet minder dan een jaar (1858/1859) verrees een rijzige kerk aan de Nieuwe Haven, in het nieuwe stadsdeel West-Frankenland. Als een wachter aan de haven, met hoog verheven middenschip en elegante luchtbogen, domineerde hij de gehele stad Schiedam. Toen in 1869, na vele problemen, de majestueuze toren gereed was, was de aloude middeleeuwse Grote- of Sint Janskerk, niet langer meer de hoogste kerk, en bezat Schiedam een der meest markante kerken van Nederland.

Een nieuwe Naam

De kerk was van oorsprong toegewijd aan Onze Lieve Vrouwe Visitatie. In 1871 werd het gebeente van Liduina van Brussel naar Schiedam overgebracht en in 1890 werd op voorspraak van Pastoor van Leeuwen de aloude verering van Liduina van Schiedam, door Paus Leo XIII officieel bekrachtigd, de zogenaamde Confirmatio Cultus. De sinds mensenheugenis vereerde Liduina werd nu Sint Liduina, Heilige Liduina. Een kapel ter ere van haar werd aangebouwd, met altaar en 10 geschilderde staties uit haar leven.

In 1931, kort voor het 500ste sterfjaar van Liduina mocht de kerk haar naam gaan dragen, en werd zij omgenoemd in Sint Liduinakerk. De naamgeving van Onze Lieve Vrouwe Visitatie ging over naar een nieuw te bouwen bijkerk.

Glorietijd

De Liduinakerk werd het centrum van de Schiedamse en landelijke Liduinaverering. Jaarlijks werd er de Novene ter ere van haar gehouden. Vanuit heel het land stroomden de bedevaartgangers naar de stad van Sint Liduina, de Patrones der Zieken.
110 Jaar lang bepaalde haar kerk het beeld van de stad. Nog tot aan het begin van de jaren zestig van de twintigste eeuw vermoedde niemand dat het binnenkort afgelopen zou zijn. Vanwege de veranderende situatie in kerk en wereld werd het een probleem de kerk in stand te houden. Geld was de voornaamste reden, en dat ontbrak. Kerkelijke of gemeentelijke overheid waren toen nog niet zover om in te zien dat afbraak het aangezicht van de stad voor altijd zou verarmen.

Het einde

Eind 1968 werd het gebouw verkocht aan een exploitatiemaatschappij. In april en mei 1969 volgde de sloop. De inventaris werd openbaar verkocht, d.m.v. een veiling, nog gehouden in het kerkgebouw zelf. Het orgel werd verkocht, en is naar Frankrijk verscheept. Talloze kunstvoorwerpen en inventarisstukken zijn voor veel of weinig geld naar onbekende eigenaren gegaan. Zo ook de 14 Kruiswegstaties van Jan Canta.

Vele kunstwerken en waardevolle onderdelen, die aan archieven en musea doorgegeven hadden moeten worden, zijn aan onbekenden verkocht, of eerder, door onbevoegden meegenomen, dan wel met het gebouw en al vernietigd. Zo is ook de zilveren gedenkpenning van Koning Willem II, welke bij de eerste steenlegging ingemetseld was, door de slopers in een café aan de meest biedende verpatst.
Ook de gedenkplaquettes van de stichter van de kerk, Pastoor van Leeuwen, en de schenker van de toren, Johannes van der Burg, zijn met het gebouw ten onder gegaan. Fragmenten ervan zijn nog bij elkaar gezocht, maar tot een geheel kwam het niet meer. Het ergste was dat de 10 glorieuze Sint Liduina-ramen, uit 1953, vervaardigd door de gebroeders Henderickx bij het 100-jarig parochiefeest en door de parochianen zelf bij elkaar gespaard, op de veiling voor ƒ 1,- van de hand gingen. Maar . . . geen van de kopers had het geld ervoor over om ze vakkundig door een bedrijf -- wellicht voor veel geld -- uit de vattingen te laten halen. De sloper stond voor de deur, en men is niet tot een oplossing gekomen. Tezamen met de 16 heiligenbeelden in het priesterkoor, vervaardigd door het atelier van Cuypers, welke één waren met het kerkgebouw, is alles ten onder gegaan in het puin, dat gebruikt is voor wegverharding in het Westland. Een grotere historische blunder is niet denkbaar.

De eens zo rijk begiftigde stad Schiedam, met haar vele Rooms Katholieke gebouwen en instellingen, is wat dit betreft vrijwel geheel van de kaart geveegd. Ondanks het feit dat vele illustere Schiedamse jeneverstokersfamilies, zo als Van Gent en Nolet, aan de wieg hebben gestaan bij de stichting, bekostiging en opbouw hiervan. Helaas was in de zestiger jaren de tijd nog niet rijp, dat overheden de waarde van zulk erfgoed inzagen.

De naamgeving is overgebracht naar de kerk aan de Singel, die zich sedert 1990 Basiliek mag noemen, en de titel draagt: Basiliek van de Heilige Liduina & Onze Lieve Vrouw Rozenkrans.

Herinnering

De voormalige kerk van Schreijer uit 1858, opgetrokken in de stijl van de Rijnlandse Gotiek, fascineert nog velen. Mr. Pieter van Vollenhoven herinnerde zich bij de opening van "2008, Jaar van het Religieus Erfgoed" maar al te goed, dat zijn stad Schiedam in 1969 voor altijd haar gezicht kwijtraakte door het slopen van de zo beeldbepalende kerk.

Er zijn voorbereidingen gaande om een boek uit te brengen, maar veel onderzoek is nog te doen. Vele zaken liggen nog in het verborgene. Gezocht wordt naar bijzondere foto's, in welke samenhang dan ook, naar voorwerpen, herinneringen of anderszins betreffende deze kerk.

Voor reacties kunt U contact opnemen met Roger Pluijm, te Schiedam.
E-mail: roger.pluijm@kabelfoon.nl ~ Tel. 010 - 473 2419
Info:
www.schiedamkrant.nl: Frankelandsekerk
www.deweekkrant.nl: Treuren Over De Kerk
www.architectenweb.nl: Schiedam - Frankelandsekerk 1858 - 1969